Milieuvriendelijk bouwen is populair in de bouwwereld en dat is maar goed ook. Helaas zijn circulair en duurzaam bouwen inmiddels containerbegrippen geworden en daardoor lastig te vertalen naar de praktijk. Daarom spreken wij met opdrachtgevers liever over uitstoot-arm bouwen. Dat betekent kiezen voor kwaliteit, co2-vriendelijke materialen gebruiken en in de ontwerpen al nadenken over toekomstig gebruik van materialen en de ruimte zelf. In dit blog lees je de 6 manieren waarop wij zo uitstootarm mogelijk bouwen.
1. Kwaliteit gaat het langst mee
Duurzaamheid bevat het woord ‘duur’ en staat voor een langdurig gebruik mogelijk maken. Bij MN Architecten maken wij ontwerpen van gebouwen van zeer hoge kwaliteit. Dit doen we niet alleen omdat we vakidioten zijn. Dit doen we met name omdat we weten dat blijvende en monumentale bouwwerken ook milieuvriendelijk zijn.
Als je als architect echt iets goed bedenkt en iets waardevols maakt dan is de kans groter dat het gebouw blijft. Stel je hebt een paar schoenen die heel erg mooi zijn en superlekker zitten. Die breng je toch naar de schoenmaker als ze stuk zijn? Of een stoel waar de bekleding wat van is verouderd, maar die zo lekker zit, die laat je toch opnieuw bekleden? Dat doe je niet met stoelen waarvan je het zitcomfort niet lekker vindt, want dan is het niet de moeite waard. Zo werkt het ook voor woningen en gebouwen. Zijn deze écht mooi, dan gaat iedereen er zorgvuldig mee om, jarenlang.
Op een gegeven moment staat een gebouw er zo lang dat het een monument wordt. Eigenlijk zijn monumenten simpelweg kwalitatief hoogwaardige gebouwen die de moeite van de transformatie en dus herbestemming waard zijn. Scholen en ook kerken zijn van die monumentale gebouwen die vaak worden herbestemd, onder andere tot appartementen. Als architectenbureau voeren wij hiervoor ook herbestemmingsstudies uit, zoals bijvoorbeeld deze studie naar het herbestemmen van een bibliotheek in Amersfoort Schothorst tot kantoorgebouw én kerk.
Monumentaal postkantoor in Utrecht, herbestemd tot bibliotheek (door Zecc Architecten)
2. Adaptief en levensloopbestendig ontwerpen
In een gebouw kun je nu al voorzieningen treffen waardoor de ruimte in de toekomst eenvoudig aan te passen is tot iets nieuws. Zo maak je een ruimte levensloopbestendig en adaptief. Het zijn vooral hoge ruimtes met veel volume die makkelijker herbestembaar zijn, zoals voormalige schoolgebouwen. Om te borgen dat de functie in de toekomst gemakkelijk te wisselen is, projecteren we in het ontwerp een schaduwfunctie van het gebouw. Dit dient als een tweede ontwerp die je er in de toekomst bij kunt pakken. Stel dat het gebouw nu dient als kantoor, maar ook zou kunnen dienen als woning. Dan zorgen wij in het ontwerp voor een flexibele structuur waarbij de ruimtes vrij indeelbaar zijn, bijvoorbeeld door te werken met kolommen in plaats van wanden.
Wij werkten mee aan de bouw van Eilandstaete in Arnhem. In het gebouw liggen zorgappartementen waarvan je een viertal kan samenvoegen tot een verpleegafdeling, dus geschikt maken voor intensieve zorg.
3. Demontabel bouwen en recyclen
Circulair bouwen gaat over materialen in een gesloten systeem gebruiken, oftewel: bestaande gebouwen transformeren in een ander gebouw qua materialen. Architect Thomas Rau bedacht hiervoor het materialenpaspoort, waarbij materialen een kenmerk krijgen en worden vastgelegd in het Madaster. Zijn visie is dat afval materiaal zonder identiteit is. Dus zodra het bouwmateriaal een identiteit krijgt door het vast te leggen in een paspoort, dan is het geen afval meer maar een waardevolle grondstof. Deze onderdelen kunnen weer beschikbaar komen via het madaster of verkocht worden via een marktplaats voor circulair of tweedehands bouwmateriaal. Zo behouden ze hun waarde, in plaats van dat ze worden weggegooid.
Belangrijke voorwaarde is wel dat de materialen gemakkelijk heel en herbruikbaar uit een gebouw kunnen worden gewonnen. Daarvoor is het nodig dat gebouwen demontabel worden gebouwd. Dit doe je door de natte verbindingen (waarbij cement, kit, pur of lijm wordt gebruikt) te vervangen door droge verbindingen, (waarbij je met bouten of schroeven de materialen aan elkaar vast maakt). Net zoals je vroeger je legoblokken ook weer uit elkaar haalde en opnieuw gebruikte.
Bouwdeel D is een volledig uit elkaar te halen kantoorgebouw in het centrum van Delft. Het is ontworpen door architectenbureau Cepezed en combineert een staalconstructie met houten elementen en een glazen gevel.
4. Hergebruik als normaalste zaak van de bouwwereld
Takjes, blaadjes, maar ook plastic rietjes: vogels bouwen hun nesten met materiaal dat ze in de stad of natuur vinden. Daarvoor kunnen ze niet even naar de bouwmarkt. Het verzamelen van hergebruikte materialen kost meer tijd en moeite, maar is wel circulair. Toen wij het gebouw van de woongemeenschap Overhoop in Utrecht Overvecht ontwierpen en hielpen bouwen, gingen wij eigenlijk net zo te werk. De woongroep wilde het gebouw renoveren met bijna uitsluitend hergebruikte en duurzame bouwmaterialen. Wat dat precies praktisch betekende, stond van tevoren niet vast. Werken met tweedehands materiaal is zo makkelijk nog niet, dit vergt creativiteit en flexibelheid van alle partijen. Je moet namelijk meebewegen met wat je wordt aangeboden qua materialen, het aanbod dat er is. In plaats van dat je iets bedenkt en kant-en-klaar in standaard maten besteld bij de bouwmarkt, moet je op onderzoek uit gaan. Gelukkig is de markt voor tweedehands bouwmaterialen zich aan het professionaliseren. Dit zie je aan de opkomst van circulaire slopers (zoals Bottelier of Heezen) en materialenscouts zoals adviesbureau Repurpose. Verder kun je op oogstkaart.nl tweedehands bouwmaterialen vinden en in diverse kringloopwinkels voor bouwmaterialen.
Inmiddels hebben we het project Overhoop afgerond en prijken op de gevel verschillende gerecyclede houtsoorten afkomstig van diverse bedrijfspanden. Hadden wij het hout niet afgenomen, dan zou het door de versnipperaar zijn gegaan en dus een laagwaardige bestemming hebben gekregen. Nu hebben we er een prachtig gebouw van gemaakt dat opvalt in de buurt.
Hout gered van de versnipperaar lieten we op maat snijden voor de gevel van het appartementencomplex van Woongroep Overhoop in Utrecht Overvecht. Bekijk hier het resultaat van ons circulaire bouwproject voor de woongroep.
5. Co2-vriendelijke materialen gebruiken
In onze materiaalkeuze kiezen we het liefst voor co2-vriendelijke en natuurlijke materialen. Omdat de materialen uit de natuur komen, zijn er geen fossiele brandstoffen voor nodig om ze te produceren en hebben dus een uitstoot-arm karakter. Bovendien zijn deze materialen biologisch afbreekbaar. Hout is zelfs een co2-positief materiaal, omdat hout CO2 opslaat. Daarnaast heeft het hele goede en praktische eigenschappen: het is sterk en duurzaam en heeft tal van toepassingen. Voor het bouwproject Overhoop gebruikten we ook leem, ook co2-vriendelijk van karakter. Andere bio-materialen zijn: vlas, hennep, katoen en schapenwol. Van hennep kun je blokken maken en muren bouwen, leem kun je inzetten als stucmateriaal om de wanden netjes mee af te werken en schapenwol is ideaal als isolatiemateriaal.
RAU Architecten en Ex Interiors ontwierpen in opdracht van Triodos Bank en ontwikkelaar EDGE een volledig demontabel, houten ‘kathedraal’.
6. Bouwen met zo min mogelijk cement en staal
Als het niet mogelijk is om gerecyclede of biobased materialen te kiezen, dan kijken wij altijd naar the next best choice. Wat we daarmee bedoelen is dat we zoeken naar materialen die met zo min mogelijk co2-belasting zijn geproduceerd. Bouwmaterialen als staal en beton zijn echte co2-vreters, omdat het keramische producten waar veel fossiele brandstof voor wordt gebruikt om ze te produceren. Wereldwijd draagt de productie van staal voor 7% bij aan de co2-uitstoot en cement 5-7%. Door zo min mogelijk van deze CO2-vreters te gebruiken, bouw je dus automatisch uitstoot-arm. Meer milieuvriendelijke opties zijn met geopolymeerbeton, waarbij je geen cement nodig hebt. Want de productie van cement veroorzaakt veel CO2. Bekijk hier meer informatie over meer energievriendelijke productie van bouwmaterialen.
Heb je een vraag?
Neem gerust contact met ons op!
Maarten Nieuwenhuize
Oprichter MN Architecten, Architectenbureau in Utrecht
