Een kruidige, vanille achtige en rokerige geur bereikt mijn neus. Op mijn tenen kan ik nog net zien hoe mijn vader houten lijsten zaagt voor het ophangen van zijn schilderijen. Kleine stukjes hout vallen van de zaagtafel. Ik vang ze op en voel hoe sommige stukjes hard en andere harsig aanvoelen. Zijn restafval, is mijn schat dat ik gebruik voor mijn miniatuur bouwwerken. Het is 2023 en bij MN Architecten werk ik, Maarten Nieuwenhuize, nog met hout. Alleen dan op een wat grotere schaal.
foto: Jos Hummelen
De verslavende geur van hout
De sauna. Een houten huis in de Zwitserse Alpen. Een knisperend haardvuur. Hout spreekt tot de verbeelding, en de meeste mensen die ermee mogen werken raken erdoor gebiologeerd. Hout.
Al van kinds af aan wilde ik fysiek bezig zijn, iets moois maken met mijn eigen handen. Tijdens een bezoek aan de open dag van de studie bouwkunde, rook ik de verslavende geur van hout in het bouwlokaal. Opnieuw was ik weer helemaal door het materiaal gegrepen. Ik wist: dit is mijn afdeling, mijn toekomst.
Tijdens de studiejaren die volgden heb ik ontzettend veel geleerd over hout. Ik bewerkte hout met de machine, en met de hand. Het laat zich kneden en boetseren, net als klei. Het is tijdloos, zo sterk en duurzaam, vooral wanneer je het goed beschermt tegen weersinvloeden. Haal het na honderden jaren opnieuw tevoorschijn in een monumentaal pand, schaaf het bij, en het ziet er weer uit als nieuw. Hout blijft mij intrigeren, want je kunt er alle kanten mee op.
Het toenemende verlangen naar de natuur
Met de verstedelijking en de digitalisering van de maatschappij, is ons verlangen naar de natuur gegroeid. Gezien de trend is dat in 2025 ongeveer 85% van de wereldbevolking in steden zal wonen, zal dit verlangen wereldwijd blijven toenemen. In Nederland is er ondertussen ook al sprake van een houtbouwrevolutie: opnieuw wordt er weer veel met hout gebouwd omdat het een natuurlijk, ‘bio-based’ materiaal is. Hout is nou eenmaal een vriendelijk, warm en levend materiaal. We voelen als mens meer verwantschap met een boom dan met een stukje ijzererts.
Wij zijn niet het enige moderne architectenbureau dat graag bouwt met hout. Er zijn diverse redenen waarom er momenteel steeds vaker weer voor hout wordt gekozen.
Hout is een biobased, en dus duurzaam en milieuvriendelijk materiaal. Om baksteen en cement te maken, is veel fossiele brandstof nodig. Hout groeit natuurlijk, en neemt daarbij CO₂ op uit de lucht en stoot zuurstof uit. Niet onbelangrijk in een wereld waar de frisse en gezonde lucht vanwege de vervuiling steeds schaarser wordt. En dat opname van CO₂ broodnodig is.
Hout is daarnaast ook een relatief goedkoop bouwmateriaal. Hout kan in sommige gevallen goedkoper zijn dan staal, vooral als het gaat om kleinere constructies zoals woningen. Daarnaast zijn er bij houtbouw vaak minder gespecialiseerde bouwvakkers nodig dan bij staalbouw, wat kan leiden tot lagere arbeidskosten.
Hout heeft daarnaast ook een gezonde associatie, denk maar aan een wandeling in het bos of een bezoekje aan de sauna. Het materiaal reguleert vocht en damp, wat voordelig is, want te veel vocht in huis leidt tot schimmel en dat is schadelijk voor de gezondheid.
Hout is goed her te gebruiken, ook na honderden jaren. Het mooie van hout is dat het demontabel is. Daarvoor moet het wel droog bevestigd zijn, met schroeven en spijkers. Beton hergebruiken is daarentegen lastig.
Houtbouw heeft ook esthetische voordelen, zoals de warme uitstraling en de mogelijkheid om gebogen of organische vormen te creëren. Dat is ook de reden dat het vaak wordt gekozen als vloer- en gevelbekleding. Hout is materiaal dat leeft, dat zie je wanneer je een boom door zaagt. Iedere plank is als een vingerafdruk, met een unieke print. De vlammen en de noesten in het hout, je ziet eraan af hoe de boom heeft geleefd en hoe het hout is gezaagd.
Foto: het hoofdkantoor van Triodos Bank in Driebergen-Rijsenburg gemaakt van hout en volledig remontabel, naar ontwerp van Thomas Rau. Het gebouw is een voorbeeld van hoe duurzaamheid en architectuur hand in hand kunnen gaan om een positieve impact op het milieu en de gemeenschap te hebben. Het gebouw past hierdoor bij de visie van Triodos, namelijk geld te laten werken voor positieve sociale, ecologische en culturele veranderingen.
Van hoge kantoren tot prefab huizen
De meest toegenomen vorm van hout toepassen in ons land, is hout gebruiken voor hybride constructies voor hoogbouw. Denk hierbij aan de bouw van woontorens en kantoorgebouwen. Hierbij wordt hout gecombineerd met andere materialen zoals beton en staal. De stabiele kern (trappen en lift) bijvoorbeeld wordt gemaakt van beton of staal, en de rest van hout.
Voor laagbouw, zoals woningen, is 100% hout zeer zeker mogelijk. Een houten huis kan met een massief houtskelet worden gemaakt of in houtskeletbouw, waarbij de wanden uit staanders en regels bestaan en de ruimte er tussen met isolatie worden opgevuld. Beide systemen zijn goed te prefabriceren, dus deze huizen kunnen in de fabriek worden gemaakt. Zij zijn een duurzaam en betaalbaar alternatief voor betonnen huizen (lees hier meer informatie over prefab bouwen met hout).
Ook voor flexwoningen, een oplossing voor de woningnood in ons land, is hout een perfect bouwmateriaal. In nieuwbouw- en renovatieprojecten zien we ook steeds vaker houten gevelbekleding terugkomen, vanwege de natuurlijke uitstraling en duurzaamheid. Houten vloeren zijn al jarenlang populair, en ook steeds meer mensen kiezen voor een houten dak als duurzaam alternatief voor traditionele dakbedekking.
Foto van het renovatieproject van woongroep Overvecht, waarvoor MN Architecten is genomineerd voor de Rietveldprijs 2022. Het hout gebruikt voor de afwerking van de gevel zou anders de versnipperaar in zijn gegaan en dus een laagwaardige bestemming hebben gekregen. Nu is er een prachtig gebouw van gemaakt dat opvalt in de buurt.
Verantwoordelijke kiezen voor hout
Hoewel hout een warm en natuurlijk karakter heeft, kun je je afvragen: is bouwen met hout niet slecht voor het milieu? Draag je dan niet bij aan de ontbossing van de wereld? Het antwoord op die vraag is complex, en hangt af van verschillende factoren, zoals de herkomst van het hout, de manier waarop het wordt geproduceerd en de manier waarop het wordt gebruikt in de bouw.
Bij MN Architecten stellen wij ons bij het toepassen van hout allereerst de vraag of het hout in kwestie het FCS-keurmerk heeft. FCS staat voor Forest Stewardship Council, een non-profitorganisatie die zich richt op het bevorderen van duurzaam bosbeheer wereldwijd. Om het FSC-keurmerk te verkrijgen, moeten houtproducenten voldoen aan strikte eisen op het gebied van duurzaam bosbeheer. Dit omvat onder andere het beschermen van biodiversiteit, het respecteren van de rechten van de lokale gemeenschappen en het verminderen van schadelijke effecten op het milieu. Er wordt ook gecontroleerd of het hout afkomstig is uit legale bronnen en of het wordt geproduceerd volgens de hoogste sociale en ethische normen.
In de keuze voor het type hout raden wij tropisch hardhout af, omdat je daarvan nooit 100% zeker bent of het afkomstig is uit duurzaam bosbeheer. Ook al heeft tropisch hardhout het FCS-keurmerk, de kans is aanwezig dat er mee gesjoemeld is. Daar komt bij dat hout uit Brazilië, Indonesië of Nieuw-Zeeland vervoerd moet worden in grote containerschepen. De internationale scheepvaart staat bekend als één van de grootste vervuilers ter wereld. Vervuiling die helemaal niet nodig is, want in Europa hebben wij hartstikke goed hout, zoals dennen, eiken, beuken, esdoorn en berken. Inmiddels is het met verduurzamingstechnieken ook mogelijk om Europees hout zo duurzaam te maken als tropisch hardhout. Dan heb je dezelfde kwaliteit, zonder dat er een orang-oetang voor moet zijn verdreven of er een vervuilend containerschip over de oceaan heeft moeten varen.
Aan de slag met hout?
Wil jij ook graag werken met hout en zoek jij een architectenbureau met een voorliefde en veel ervaring met het bouwen met hout? Neem contact met ons op! Wij helpen jou graag verder
