Het nieuwe gebouw van woongroep Overhoop in Utrecht Overvecht is samen met 4 andere projecten genomineerd voor de Rietveldprijs, de Utrechtse Architectuurprijs die tweejaarlijks wordt uitgereikt. Naast de juryprijs maakt het project ook kans om de publieksprijs te winnen. MN Architecten hielp de woongemeenschap om het voormalig anti-kraakgebouw volledig te transformeren en circulair te renoveren. In dit blog geven we 9 redenen om te stemmen op project Overhoop (nu al overtuigd? Stem hier!)
1. Overhoop: de eerste wooncoöperatie van Utrecht
Overhoop is een gastvrije, christelijke gemeenschap, die mensen een thuisgevoel wil geven. Soms zelfs letterlijk, in één van de gastenkamers die speciaal zijn voor mensen die een tijdje onderdak nodig hebben.
Ooit huurde woongemeenschap Overhoop het gebouw van Mitros. Totdat ze in 2016 de kans kregen om het verouderde anti-kraak woon- en winkelgebouw aan de Camera Obscuradreef te kopen.
Maar… Hoe bepaal je de waarde van een gebouw? En wat zijn de kosten zijn voor de verbouwing? Hoe zit het met het verkrijgen van de vergunningen hiervoor?
Om dit scherp te krijgen schakelde de woongroep MN Architecten in voor advies. Na vier jaar onderhandelen, ontwerpen en hard werken, is de tweede woongemeenschap in Nederland die koopt van een wooncoöperatie inmiddels een feit. Woongemeenschap Overhoop is namelijk een wooncoöperatie geworden: de huurders zijn zélf de baas. En dat is uniek in Utrecht.
Neem hier een kijkje in het leven van de bewoners van Overhoop.
2. Oorspronkelijke naoorlogse architectuur gered van de sloophamer
Ooit was het woon- en winkelpand een mooi en modern gebouw, met grote etalage puien en prachtige portieken dat bezoekers naar de winkels lokte. Maar tot enkele jaren geleden was het naoorlogse gebouw zo vervallen dat niemand het meer waardeerde. Dat is de reden dat veel oude gebouwen worden gesloopt om er nieuwe en moderne gebouwen op te zetten. Dit had ook het lot van dit jaren´60-complex kunnen zijn.
Gelukkig is ook dit gebouw gered van de sloophamer. Want waarom een gebouw met een goede structuur slopen, als je deze kunt renoveren? Een casco hergebruiken bespaart, ten opzichte van een gebouw compleet nieuw optrekken, veel CO2-uitstoot. Hoe duurzaam je het nieuwe gebouw ook maakt in gebruik.
Het gebouw is inmiddels grotendeels in zijn oude staat teruggebracht. Voor het ontwerp van de transformatie hebben wij goed gekeken naar de oorspronkelijke architectuur.
De oorspronkelijke dieptewerking in de gevel op de plek van de portieken is weer teruggebracht. Van de prachtige etalages was niets meer zichtbaar en de portieken waren dichtgezet. Nu prijken er weer brede puien in de gevel op de begane grond, met veel glas. Met als voordeel dat je vanuit de weggeefwinkel en woonruimtes weer panoramisch zicht hebt op het plein. Door de nieuwe entrees en de nieuwe, dieper liggende puien heeft de gevel haar haar plastiek weer teruggekregen.
Ook zijn de woon- en winkelruimtes opnieuw ingedeeld. Er zijn twee appartementen gemaakt in de voormalige winkels, een buurtkamer en een kringloopwinkel met kapsalon. Verder is er een gedeelde woonkamer, een tuin, een dakterras en gezamenlijke berging met wasmachines.
3. Circulair renoveren met hergebruikte materialen
De woongroep wilde het gebouw renoveren met bijna uitsluitend gebruikte en duurzame bouwmaterialen. Werken met tweedehands materiaal is zo makkelijk nog niet, dit vergt creativiteit en flexibiliteit van alle partijen. Je moet namelijk meebewegen met wat je wordt aangeboden qua materialen, het aanbod dat er is. In plaats van dat je iets bedenkt en kant-en-klaar in standaard maten besteld bij de bouwmarkt, moet je op onderzoek uit gaan. Wat dat precies praktisch betekende, stond van tevoren niet vast.
Hierbij een overzicht de hergebruikte materialen:
- Het gebruikte hout voor de gevels is afkomstig uit Nederland, waaronder kastanjes uit Gelderland, Hollandse Lariks en Red Ceder. Deze waren anders in de versnipperaar beland. In de gevel is ook een oude fietsenstalling die ooit op Schiphol stond verwerkt, een oud tuinhek, een bestaande cederhouten gevel uit Lelystad en ander tweedehands hout; Bekijk hier het resultaat.
- De nieuwe kozijnen zijn gemaakt van verduurzaamd Europees Lariks, dus niet van hardhout.
- Het dakterras is gemaakt van hout uit een gesloopte voetgangersbrug uit Pijnacker;
- Er zijn 40 radiatoren gebruikt uit de Hogeschool van Eindhoven;
- Er zijn 20 hardhouten deuren gebruikt uit de Hogeschool van Rotterdam;
- Er zijn 7 inbouwreservoirs voor toiletten gebruikt afkomstig van een Mbo-school en een kantoor op Schiphol;
- Metalstud binnenwanden zijn gemaakt van gebruikte profielen afkomstig van de Hogeschool van Rotterdam;
- Voor de dakhuisjes zijn bestaande kozijnen gebruikt en is grotendeels tweedehands isolatiemateriaal gebruikt;
- De oude houten puien van de entrees zijn hergebruikt in het entreeportaal;
- Van 10 keukens gekocht op Marktplaats zijn 8 nieuwe keukens gemaakt;
- Zelfs planten en bomen zijn “geoogst”.
Lees ook dit artikel: hoe circulair is Overhoop.
4. Van G-label naar een geïsoleerd duurzaam pand
Goede isolatie is de sleutel naar een gebouw dat weinig energie gebruikt. Toen wij het gebouw aantroffen, had deze energielabel G.
De grootste energiebesparing realiseerden we door het hele gebouw in te pakken met isolatie. Ook zijn de koudebruggen grotendeels opgeheven.
Energiebesparende installaties zijn toegepast waar mogelijk, en er is een collectieve verwarmingsinstallatie geplaatst. Op het dak hebben we een pelletketel geplaatst die als een centrale ketel het hele gebouw van warmte en warm water voorziet.
5. Van leegstand naar waardevol gebruik
Een betaalbare woning vinden in Utrecht is niet makkelijk. Er is weinig (betaalbaar) aanbod. Maar er is ook een flinke groep huizen en leegstaande (winkel)panden in Utrecht die geruime tijd helemaal leegstaan.
Woongemeenschap Overhoop gebruikt een pand, dat anders leeg zou staan, op een zeer nuttige manier.
In het gerenoveerde gebouw van woongemeenschap Overhoop zijn twee van de leegstaande winkels getransformeerd naar woningen. De andere twee voormalige winkels bieden plek aan de buurtkamer en kringloopwinkel.
Mensen die onderdak nodig hebben kunnen verblijven in één van de appartementen geschikt voor gasten. De gemeenschap helpt hen ook op financieel en praktisch vlak.
6. Positieve impuls voor het kwetsbare Overvecht
Woongroep Overhoop draagt bij aan het vergroten van de leefbaarheid in Utrecht Overvecht. Al jarenlang werkt de gemeente samen met de bewoners en maatschappelijke partners om de leefbaarheid van Overvecht te vergroten.
Hoe?
Via de sociale buurtwinkel, waar je elkaar kunt ontmoeten en tweedehands spullen kunt kopen. Deze bijzondere plek wordt gerund door de bewoners en vrijwilligers. Ook is iedereen welkom in de buurthuiskamer in het gebouw.
7. Groen en natuur in een wereld van beton
Foto: Jos Hummelen
Ook aan een natuurlijke, en groene uitstraling van het gebouw is gedacht. Duurzaam moet je zien en voelen. Inmiddels is het gebouw echt een eyecatcher in de wijk Overvecht. De façade is namelijk afgewerkt met vertikale houten delen. Deze verschillende houtsoorten zijn afkomstig uit bedrijfspanden. Uit een oud politiebureau bijvoorbeeld, en daarnaast is hout gebruikt dat anders in de versnipperaar zou belanden en worden verbrand in een biomassacentrale.
Keken de buren in Overvecht eerst nog uit op een bitumen dak, inmiddels is de stad weer een groene oase én een dakterras rijker. Het dak bevat nu twee dakopbouwen, waarvan eentje dienst doet als stilteruimte en werkruimte. In de andere dakopbouw staan de installaties, waaronder de pelletkachel en pelletopslag. Het dak is toegankelijk gemaakt en omgetoverd tot een dakterras. Het hergebruikte hout en de nieuw aangelegde sedum, vegetatie en planten houden vocht vast, waardoor er minder regenwater in de riolering verdwijnt.
8. Samen bouwen in vertrouwen
Foto: Jos Hummelen
Een bouwproject uitvoeren is altijd een uitdaging, en krijg je alleen voor elkaar als je goed samenwerkt. Normaal gesproken wordt bij bouwprojecten alles in contracten vastgelegd, bij Overhoop is dit anders gegaan, met de aannemer en architect zijn op hoofdlijnen afspraken gemaakt. Bouwen in vertrouwen.
Dus geen dichtgetimmerde contracten en getouwtrek over meer- en minderwerk tussen aannemer, architect en opdrachtgever. Transparante ramingen en offertes zonder onduidelijke winstmarges. Met als gevolg: een beter resultaat, een betere sfeer, en lagere kosten.
Het bouwproject voor de transformatie van Overhoop is niet alleen door professionals uitgevoerd, maar door een grote groep met vrijwilligers. De woongroep coördineerde dit samen met de aannemer. Op sommige dagen waren er zelfs 20 vrijwilligers op de bouw. Zo was het bouwproject een sociaal evenement, en maakte de Overhoop-gemeenschap groter en bekender.
“Werken met tweedehands materiaal is zo makkelijk nog niet, ook niet voor een architect. Maar het resultaat is heel mooi en speels geworden, precies zoals wij wilden. De praktische oplossingen rondom onze duurzame aanpak, het meedenken over kwaliteit en betaalbaarheid vanuit MN Architecten heb ik als zeer prettig ervaren. ¨
Frank Mulder
Opdrachtgever en hoofdbewoner woongroep Overhoop
9. Creatieve manier van financiering
Hoe gaan we dit allemaal betalen? De financiering van de renovatie van het gebouw Overhoop was gedurende het hele traject een uitdaging. Onder andere omdat Nederlandse banken wooncoöperaties geen leningen verstrekken. Toch is het woongroep Overhoop gelukt om op creatieve manieren het geld bij elkaar te brengen. Zij hebben daarbij veel steun ervaren van vrienden en instanties die doneerden. Mooi daaraan is een extra betrokkenheid, en meer draagvlak voor de plannen.
Voor de financiering van de transformatie was sprake van de volgende stapel-financiering:
- Een lening bij de Duitse bank GLS
- Giften van familie en vrienden
- Een lening van de protestantse diaconie
- Een lening en subsidie van de gemeente
- Giften van diverse stichtingen en fondsen
